„Pomosty” bągardzkie

„Pomosty” bągardzkie to rozpowszechnione określenie na: drewniano-ziemne starożytne drogi, których tylko nieznaczna część  - w miejscu przejścia przez rzekę - była pomostem (a raczej mostem). 

Lokalizacja „pomostów”: na granicy między województwami pomorskim i warmińsko-mazurskim. „Pomost I” (Mokajny) znajduje się na gruntach dzisiejszych wsi Nowiec, gm. Dzierzgoń, woj. pomorskie i Mokajny, gm. Rychliki, woj. warmińsko-mazurskie. „Pomost II” (Bągart) został wybudowany 2,5 km na północ od „pomostu I”, na łąkach Bągartu, gm. Dzierzgoń, woj. pomorskie i Świętego Gaju gm. Rychliki, woj. warmińsko-mazurskie. 

 

Oba „pomosty” zbudowano w poprzek doliny rzeki Dzierzgoń, a odkryte zostały w 1896 r. przez niemieckiego paleobotanika i archeologa, ówczesnego dyrektora Westpreussisches Provinzial-Museum w Gdańsku, profesora Hugo Conwentza. Prowadząc prace archeologiczne na tym terenie, dowiedział się od okolicznej ludności, że podczas przeprowadzania prac melioracyjnych zostały znalezione drewniane kłody. Przeprowadzając badania najpierw odkrytego „pomostu II”, H. Conwentz dowiedział się o istnieniu innej, podobnej drogi na łąkach położonych 2,5 km na południe od Bągartu, między wsiami Nowiec i Mokajny. Okazało się, że również tutaj zbudowano kiedyś przejście przez dolinę Dzierzgoni. Z uwagi na to, że naukowiec uważał tę drogę za starszą od odkrytej wcześniej, została ona nazwana „pomostem I”. Nie przypisywał on budowy omawianych obiektów Rzymianom, co w XIX w. było powszechne, ale na podstawie analizy rzymskich źródeł pisanych uważał, że wybudowali je Germanie, najprawdopodobniej Goci. „Pomosty” mogły być częścią szlaku bursztynowego, który istniał prawdopodobnie już w okresie halsztackim. Uważał za bardzo prawdopodobne że drogi zostały wybudowane na początku n.e. w związku z kontaktami handlowymi między obszarami położonymi w rejonie delty Wisły i bursztynodajnym wybrzeżem Sambii. Wybudowano je w celu skrócenia drogi wzdłuż mokradeł doliny Dzierzgoni. A jeszcze we wczesnym średniowieczu mogły mieć duże znaczenie, ponieważ leżały na końcu drogi prowadzącej z Bagdadu.

H. Conwentz uważał, że „pomost I” jest starszy, ponieważ  zalegał głębiej w torfie niż „pomost II” i znajdował dalej od południowego krańca Drużna. Jezioro to było kiedyś częścią zatoki morskiej i znajdowało się znacznie bliżej dzisiejszej wsi Bągart niż obecnie, „pomost I” musiał więc zostać wybudowany wtedy, gdy miało ono większy zasięg, czyli wcześniej niż droga położona 3 km na północ. Podczas badań archeologicznych  „pomostu II”, odkryto odgałęzienie „pomostu” lub być może boczny „pomost”, który miał chronić główną drogę przed zniszczeniem podczas wylewów rzeki, oraz że powstał prawdopodobnie w IV w. p.n.e. i był nadbudowywany od początku okresu wpływów rzymskich.

Dzięki badaniom H. Conwentza wiedziano, że „pomost II” był nadbudowywany, a prawie 100 lat później podczas powtórnych badań archeologicznych stwierdzono, że droga była odnawiana jeszcze w końcu XI w. Natomiast w 1996 r., w pobliżu „pomostu I”, natrafiono na skupisko gałęzi i okorowanych pni, ułożonych w poprzek doliny. Prawdopodobnie była to ścieżka, zbudowana w końcu neolitu lub na początku epoki brązu, na co wskazuje datowanie radiowęglowe jednego z elementów. 

Nawierzchnie „pomostu I” zbudowano niemal w całości z dużych oraz średniej wielkości dębowych dranic. Część z nich wykonano z drewna doskonałej jakości, bo z pni ponad 200-letnich dębów. Wyniki datowania próbek drewna mogą wskazywać na długotrwałe funkcjonowanie drogi i nadbudowanie obiektu. Na podstawie próbek nawierzchni „pomostu I”, przyjmuje się, że droga została wybudowana około 1000 r. p.n.e.

„Pomost II”: miejscami teren musiał był bardzo grząski, ponieważ przed zbudowaniem drogi układano faszynę, czyli "wiązki wikliny lub młodych pędów drzew, z niemieckiego: wiązka chrustu" (za PWN). Aby zapewnić odpowiednią wysokość nawierzchni w stosunku do otaczającego terenu i ochrony przed zalewaniem drogi podczas wylewów rzeki, układano następne warstwy, wykorzystując elementy ze starszej drogi. Gdy w wyniku intensywnego użytkowania drogi, jej nawierzchnia zużywała się lub uszkadzała wtedy przy naprawach i nadbudowie również wykorzystywano elementy z rozebranych poziomów. Nie jest więc wykluczone, że były one wykonane wcześniej niż „pomost II”. Wielokrotne używanie elementów ze zniszczonych obiektów, może świadczyć o krótkim okresie użytkowania jednej nawierzchni, co było związane z szybkim jej niszczeniem spowodowanym m.in. intensywnym ruchem kołowym oraz z zapadaniem się drogi. A z określenia wieku próbek wynikało, że „pomost II” należy łączyć z fazą młodszego okresu przedrzymskiego, z okresem wpływów rzymskich, a może nawet z okresem wędrówek ludów.

Dla wnikliwszej analizy odsyłam do publikacji z której powstała ta notatka: Jolanta Sadowska-Topór (1999). Starożytne drogi w dolinie rzeki Dzierzgoń w świetle badań archeologicznych. Warszawa: Instytut Archeologii i Etnologii PAN.